تقسیم ترکه چگونه انجام می شود؟
تقسیم ترکه چگونه انجام می شود؟
تقسیم ترکه چگونه انجام می شود؟در پاسخ به این پرسش باید گفت: تقسیم ترکه پس از فوت شخص، بر اساس قوانین حقوقی و شرعی انجام می‌شود. ابتدا، وارثان نسبی و سببی به ترتیب از اموال فوت‌کرده به ارث می‌برند.
خویشاوندان نسبی شامل والدین، فرزندان و نوه‌ها هستند، در حالی که خویشاوندان سببی از طریق ازدواج به خانواده پیوسته‌اند.
اگر وارثان از طبقه پیشین حیات داشته باشند، نوبت به ارث‌بردن از طبقه بعدی نمی‌رسد.
تقسیم ترکه به موجب قوانین مختلف در جوامع مختلف متغیر است و بسته به فرهنگ و حقوق محلی تعیین می‌شود.
روش تقسیم ترکه یا ارث بین وراث
فرارسیدن فوت، به‌عنوان یک پدیده طبیعی، برای هر فرد ناگزیر و حتمی است.
در این لحظه پرداختن به مسائل مالی و حقوقی که پس از فوت ایجاد می‌شود، مهمترین اقداماتی است که باید انجام شود.
با فوت هر فرد، حقوق مالی و برخی از حقوق غیرمالی او به ورثه‌هایش منتقل می‌شود.
ورثه‌ها کسانی هستند که قائم‌مقام از فرد فوت‌کرده هستند و در مجموعه‌ای از قوانین و مقررات، این تحویل ارث به‌طور کاملاً مشخص شده است.همچنین، لازم به ذکر است که برخی از حقوق متعلق به شخص فوت‌کرده، غیرقابل انتقال به ورثه است و در اینجا به یک سوال اساسی پیش می‌رویم:
این تبادل حقوق ارثی چگونه انجام می‌شود؟
در پیش‌رو، سعی داریم تا با مفهوم ارث و طبقات ارث آشنا شویم و همچنین روش‌های تقسیم سهم ارث را مورد بررسی قرار دهیم.
این موضوعات نه‌تنها از نظر حقوقی بلکه از منظر اجتماعی و فرهنگی نیز اهمیت دارند.
بنابراین، ما به تفصیل به بررسی تعاریف خویشاوندان نسبی و سببی پرداخته و تأثیر طبقات ارث در تقسیم اموال و ارث مورد بحث را بررسی خواهیم کرد.
پس از فوت هر فرد، خویشاوندان نسبی و سببی با توجه به شرایط متوفی از اموال او به ارث می‌برند.
خویشاوندان نسبی افرادی هستند که به دلیل نسبت زاد و ولد و نسبت خونی با متوفی، در زمره وراث قرار دارند. این گروه از خویشاوندان شامل والدین، فرزندان، نوه‌ها و سایر افرادی است که نسبت خونی مستقیم با فرد فوت‌کرده دارند.
از سوی دیگر، خویشاوندان سببی افرادی هستند که به دلیل عقد ازدواج با فرد فوت‌کرده، در زمره وراث او قرار می‌گیرند.
این افراد شامل همسران و دیگر افرادی هستند که از طریق ازدواج به خانواده فوت‌کرده پیوسته‌اند.
هنگامی که از طبقات ارث صحبت می‌کنیم، منظور ما ترتیب قانونی و شرعی اشخاصی است که از فرد فوت‌کرده به ارث می‌برند.
در واقع، در برخی از جوامع، این ترتیب‌ها ویژگی‌هایی از جمله حقوق و وظایف، نسبت به جایگاه اجتماعی و حتی ویژگی‌های شخصی را نیز تعیین می‌کنند.
باید توجه داشت که تا زمانی که یک وارث از طبقه پیشین وجود دارد، نوبت به ارث‌بردن از طبقه بعدی نخواهد رسید و این اصل در تقسیم ارث به ویژه در جوامعی با ساختارهای تقسیم اجتماعی قوی و شرایط فرهنگی مختلف، تاثیر بسزایی دارد.در نهایت، این ارائه نه‌تنها به مسائل حقوقی ارث و تقسیم آن می‌پردازد بلکه به جوانب اجتماعی و فرهنگی این مسئله نیز می‌پردازد تا فهم بهتری از فرایند تقسیم ارث در جوامع مختلف ایجاد گردد.
طبقات ارث
طبقه اول
این شامل پدر و مادر، اولاد و نسل‌های بعدی اولاد (درجه اول: پدر، مادر، و اولاد متوفی)، (درجه دوم: نسل‌های بعدی اولاد)، (درجه سوم: نبیره‌ها) می‌شود.
طبقه دوم
این گروه شامل پدربزرگ، مادربزرگ، پدرخاله، مادرخاله، برادران و خواهران متوفی (درجه اول: جد و جده، خواهر و برادر)، (درجه دوم: پدر جد، مادر جد، پدر جده، مادر جده، و نسل‌های بعدی این خویشاوندان) را دربرمی‌گیرد.
طبقه سوم
این حاوی عموها، عمه‌ها، دایی‌ها، خاله‌ها و نسل‌های بعدی این افراد (درجه اول: عموها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها)، (درجه دوم: نسل‌های بعدی این خویشاوندان) است.
نکته مهمی که باید توجه شود این است که همیشه همسر متوفی در کنار خویشاوندان نسبی او (طبقات سه‌گانه مذکور) حق بهره‌مندی از ارث را دارد.
تقسیم ارث
پس از آشنایی با طبقات ارث، حالا نیاز است با روش‌های تقسیم ارث بین ورثه‌ها آشنا شویم.
سهم ارث زوجه
یک هشتم از ماترک اگر متوفی فرزند داشته باشد، و یک چهارم اگر فرزندی نداشته باشد.
سهم ارث زوج
یک چهارم از ماترک اگر متوفی فرزند داشته باشد، و یک دوم از ماترک اگر فرزندی نداشته باشد.
سهم ارث مادر
یک ششم از ماترک اگر متوفی فرزند یا خواهر و برادر داشته باشد، و یک سوم از ماترک اگر هیچ فرزند یا خواهر و برادری نداشته باشد.
سهم ارث پدر
یک ششم از ماترک اگر متوفی فرزند داشته باشد.
سهم ارث دختر (در صورتی‌که متوفی پسر نداشته باشد)
یک دوم (نصف) در صورت واحد بودن دختر، و دو سوم در صورت تعدد دختران.
سهم ارث خواهر (مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، در صورتی‌که برادر یا اجداد پدری نباشد)
یک دوم در صورت واحد بودن خواهر، و دو سوم در صورت تعدد خواهران.
سهم ارث برادر و خواهر (مشترک از مادر در صورتی‌که متوفی اجداد مادری نداشته باشد)
یک ششم در صورت واحد بودن، و یک سوم در صورت تعدد.
نقل و انتقال اموال متوفی
برای انحصار وراثت، لازم است توجه داشته باشیم که هرگونه نقل و انتقال اموال متوفی و برداشت از حساب او نیاز به تهیه فرم ۱۹ مالیات بر ارث دارد.
طبق اصلاحیه مصوب ۳۱/۴/۱۳۹۴ قانون مالیات‌های مستقیم، وراث ملزم به ارائه اظهارنامه‌ای هستند که حاوی کلیه اموال متوفی با ارزش روز زمان فوت، مطالبات و بدهی‌ها به اضافه مدارک مرتبط است و آن را در اداره امور مالیاتی تحویل دهند.
مدارک مورد نیاز برای نقل و انتقال اموال متوفی
- رونوشت یا تصویر گواهی شده کارت ملی و شناسنامه متوفی و وراث.
- رونوشت یا تصویر گواهی شده اسناد مربوط به بدهی‌ها و مطالبات متوفی.
- رونوشت یا تصویر گواهی شده کلیه اسنادی که مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی را تایید می‌کنند.
- رونوشت یا تصویر گواهی شده آخرین وصیت‌نامه متوفی، در صورت وجود.
- رونوشت یا تصویر گواهی شده وکالت‌نامه یا قیم‌نامه، اگر اظهارنامه از سوی وکیل، قیم، یا ولی داده شود.
- رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذیربط.
به عنوان مثال، اگر شخصی در تاریخ‌های پس از ابتدای فروردین ۱۳۹۵ فوت کرده باشد و اموالی از جمله خانه، مغازه، زمین، باغ، ماشین، موتور، سهام شرکت، فیش حج، و یا دارای موجودی حساب بانکی یا مجوز اسلحه باشد، ورثه یا نماینده قانونی آنها ملزمند هستند که ظرف مدت یکسال از تاریخ فوت، اظهارنامه‌ای به اداره امور مالیاتی ارائه و موارد مربوطه را اعلام نمایند.
توجه: در صورت گذشت یکسال از تاریخ فوت، هیچگونه معافیتی برای آنها لحاظ نخواهد شد و اموال به نرخ روز اظهارنامه محاسبه و مشمول مالیات خواهند شد.
اشخاصی که می‌توانند برای تقسیم ترکه اقدام کنند
وراث
هر کدام از وراث می‌توانند به تفاوت برخورداری خود از ارث اقدام کنند.
وصی
اگر متوفی در وصیه خود تعیین کرده باشد که ترکه چگونه تقسیم شود، وصی نیز می‌تواند در اجرای وصیه اقدام کند.
پدر یا جد پدری
پدر یا جد پدری به عنوان ناظر و نگهبان ورثه‌ای که صغیر هستند، می‌توانند در تقسیم ترکه نقش داشته باشند.
ولی یا قیم
ولی یا قیم ورثه نیز می‌توانند به عنوان ناظر بر تقسیم ترکه اقدام کنند.
امین غایب
در صورتی که میان وراث متوفی، غایب یا مفقودالاثری وجود داشته باشد، امین او نیز می‌تواند درخواست تقسیم ترکه را مطرح کند.
بنابراین، اشخاص مختلفی از جمله وراث، وصی، پدر یا جد پدری، ولی یا قیم، و امین غایب می‌توانند برای تقسیم ترکه اقدام نمایند. در هر صورت، اطمینان حاصل کردن از تطابق این اقدامات با مقررات و قوانین مربوطه حائز اهمیت است.
مراحل تقسیم ترکه
درخواست گواهی انحصار وراثت
وراث یا وصی متوفی، درخواست گواهی انحصار وراثت را در دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می‌کنند.
حضور در شورا
حضور در شورا برای تعیین و بررسی ما ترک انجام می‌شود.
صدور گواهی انحصار ورثه
شورای حل اختلاف گواهی انحصار ورثه را با بررسی پرونده و ارزیابی اموال متوفی صادر می‌کند.
تحریر ترکه
با صدور گواهی انحصار ورثه، تحریر ترکه آغاز می‌شود. ترکه شامل تصفیه دیون و حقوق متوفی است.
تصفیه ترکه
مدیر تصفیه تعیین می‌شود و ماترک تحریر می‌شود. تصفیه شامل تصفیه دیون، پرداخت مطالبات و جمع‌آوری محصولات و درآمدهای متوفی است.
پرداخت دیون و مطالبات
دیون طلبکاران از ماترک پرداخت می‌شود و مطالبات متوفی دریافت می‌گردد.
تقسیم ترکه
پس از تحریر و تصفیه ترکه، سهم‌الارث هر ورثه بر اساس گواهی انحصار وراثت بین آنها تقسیم می‌شود.
در نهایت، این مراحل بر اساس قوانین و مقررات مربوط به ترکه و ارث در هر کشور ممکن است تغییر کند. اهمیت دارد که در اقدامات مربوط به تقسیم ترکه به دقت اقدام شود و از مشاوره حقوقی بهره گرفته شود.
دادگاه صالح رسیدگی به تقسیم ترکه
تقسیم ترکه در صلاحیت دادگاه حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی قرار دارد.
پس از دریافت گواهی انحصار وراثت از سوی شورای حل اختلاف، ورثه یا افراد ذی‌نفع می‌توانند درخواست تقسیم ترکه خود را به دادگاه مربوطه ارائه کرده و از آن خواسته واجدان تصمیم شوند که سهم‌الارث هر فرد را مشخص نماید.
دادگاه با ارزیابی دقیق پرونده، میزان سهم هر وارث را تعیین کرده و مسئولیت اجرای تقسیم ترکه را به‌عهده می‌گیرد.
برای ارائه درخواست تقسیم ترکه، ورثه موظف به ارائه گواهی انحصار وراثت به‌همراه مدارک شناسایی خود در دادگاه حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی می‌باشند.
به‌عنوان مثال، اگر فردی در سن ۷۰ سالگی درگذشته و آخرین محل اقامت او در اصفهان بوده است، وارثان او باید درخواست تقسیم ترکه را از دادگاه حقوقی اصفهان ثبت و اقدام نمایند. این اقدامات در چارچوب قوانین و مقررات حاکم بر امور میراث و ترکه انجام می‌شود.
محاسبه تقسیم ارث – طبقه اول
برای تسهیل در محاسبه سهم الارث هریک از خویشاوندان و وابستگان، جدول تقسیم ارث طبقات آماده شده است که در ادامه آمده است:
جدول (الف) سهم الارث طبقه اول
- توضیحات:توضیحاتی درباره شرایط تقسیم ارث
- میزان سهم الارث:درصد مشخصی از ارث که به هر وارث تعلق می‌گیرد.
- وارث: نوع وراثت
- تمام ترکه را ارث میبرد:
میزان سهم الارث: پدر یا مادر یا یکی از اولاد (منحصرا)
وارث: پدر و مادر - در هر دو صورت مابقی به قرابت متعلق به پدر است:
اگر مادر حاجب داشته باشد:
میزان سهم الارث:۱/۶ ارث میبرد
وارث: پدر و مادر
اگر مادر حاجب نداشته باشد:
میزان سهم الارث: ۱/۳ متعلق به مادر
وارث: سهم دختر ۳/۶، سهم پدر یا مادر ۱/۶، پدر و مادر و یک دختر - اگر مادر حاجب داشته باشد باقیمانده به او رد نمی‌شود:
میزان سهم الارث: سهم دختر ۳/۶
وارث:مادر ۱/۶، پدر ۱/۶، پدر و مادر و یک دختر - اگر مادر حاجب نداشته باشد باقیمانده به او ردّ می‌شود:**
میزان سهم الارث: ۲/۶ به وراث رد می‌شود
وارث: سهم دختر ۳/۶، سهم پدر یا مادر ۱/۶، پدر و مادر و یک دختر
توضیحات: ۴/۶ بین دختران تقسیم می‌شود. - سهم مادر ۱/۶، سهم پدر یا مادر ۱/۶:
میزان سهم الارث: ۱/۶ باقیمانده به وراث رد می‌شود
وارث: ۴/۶ سهم دختران
توضیحات:سهم پدر یا مادر ۱/۶، پدر یا مادر و چند دختر، مابقی به نسبت پسر دو برابر دختر - سهم مادر ۱/۶، سهم پدر یا مادر ۱/۶:
میزان سهم الارث: مابقی به نسبت پسر یا پسران میرسد.
وارث: مادر ۱/۶، پدر ۱/۶، پدر و مادر یا یکی از آنها و پسر و دختر
توضیحات:مابقی به پسر یا پسران تقسیم می‌شود. هرگاه در طبقه اول نقصی ایجاد شود، نقص بر دختر یا دخترها وارد می‌شود.
این جدول به عنوان یک راهنما برای محاسبه تقسیم ارث در طبقه اول به شما ارائه شده است. برای موارد پیچیده‌تر و در صورت وجود سوالات اضافی، مشاوره حقوقی توصیه می‌شود.
محاسبه تقسیم ارث – طبقه دوم
در ادامه، جدول سهم الارث طبقه دوم برای سهولت در محاسبه تقسیم ارث آماده شده است:
جدول (ب) سهم الارث طبقه دوم
- توضیحات: توضیحاتی درباره شرایط تقسیم ارث
- میزان سهم الارث: درصد مشخصی از ارث که به هر وارث تعلق می‌گیرد
- وارث: نوع وراثت
- تمام ترکه را ارث میبرد:
میزان سهم الارث:یکی از اجداد یا یکی از اخوه (منحصرا)
وارث: جد دو برابر جده - جد و جده ابی:
میزان سهم الارث: جد و جده به تساوی ارث می‌برند
وارث: جد و جده ابی - تقسیم ۱/۳ به اجداد امی به نسبت مساوی:
میزان سهم الارث: تقسیم ۲/۳ به اجداد ابی به نسبت دو به یک
وارث:جد و جده یا جد یا جده ابی و جد و جده یا جد یا جده امی
توضیحات:به نسبت مساوی بین وراث تقسیم می‌شود. - چند برادر یا چند خواهر ابوینی یا ابی یا امی:
میزان سهم الارث: به نسبت دو به یک بین وراث تقسیم می‌شود.
وارث: چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی - چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی:
میزان سهم الارث: به نسبت مساوی بین آنها تقسیم می‌شود
وارث: برادران و خواهران امی
توضیحات: الباقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم می‌شود. - برادران و خواهران امی:
میزان سهم الارث: ۱/۳ سهم به برادر و خواهر امی به نسبت مساوی
وارث: چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و چند برادر و خواهر امی
توضیحات: مابقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم می‌شود. - ۱/۶ سهم برادر یا خواهر امی:
میزان سهم الارث: ۱/۶ سهم برادر یا خواهر امی
وارث: چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و یک برادر یا خواهر امی - در صورتی که اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی با یک برادر یا یک خواهر امی باشند:
میزان سهم الارث: ۱/۳ سهم اجداد امی و برادر و خواهر امی به نسبت مساوی
وارث: جداد و برادر و خواهر
توضیحات: ۲/۳ سهم اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی به نسبت دو به یک. مابقی را متقربین به پدر می‌برند. سپس متقربین به مادر سهم می‌برند. - زوج یا زوجه به فرض می‌برند:میزان سهم الارث: زوج یا زوجه به فرض می‌برند
وارث: زوج یا زوجه با وراث طبقه دوم
توضیحات: هرگاه در طبقه دوم نقصی ایجاد شود، نقص بر متقربین به پدر وارد می‌شود.
این جدول به عنوان یک راهنما برای محاسبه تقسیم ارث در طبقه دوم به شما ارائه شده است. برای موارد پیچیده‌تر و در صورت وجود سوالات اضافی، مشاوره حقوقی توصیه می‌شود.
محاسبه تقسیم ارث – طبقه سوم
در ادامه، جدول سهم الارث طبقه سوم برای سهولت در محاسبه تقسیم ارث آماده شده است:
جدول (ج) سهم الارث طبقه سوم
- توضیحات: توضیحاتی درباره شرایط تقسیم ارث
- میزان سهم الارث:درصد مشخصی از ارث که به هر وارث تعلق می‌گیرد
- وارث: نوع وراثت
- تمامی ترکه را ارث میبرد:
میزان سهم الارث: یکی از اعمام یا یکی از اخوال (منحصرا)
وارث:چند عمو یا چند عمه ابوینی یا ابی یا امی
توضیحات:ترکه به نسبت مساوی تقسیم می‌شود. - چند عمو و عمه ابوینی یا ابی:
میزان سهم الارث: به نسبت دو به یک تقسیم می‌شود.
وارث: چند عمو و عمه ابوینی یا ابی - چند عمو و عمه امی:
میزان سهم الارث: به نسبت مساوی تقسیم می‌شود.
وارث: چند عمو و عمه امی
توضیحات: مابقی به نسبت دو به یک بین چند عمو و عمه ابوینی یا ابی تقسیم می‌شود. - ۱/۶ سهم عمو یا عمه امی:
میزان سهم الارث: ۱/۶ سهم عمو یا عمه امی
وارث: چند عمو و عمه ابوینی یا ابی و یک عمو یا عمه امی
توضیحات: در این حالت به نسبت مساوی تقسیم می‌شود. - اخوال (چند دایی و چند خاله) ابوینی یا ابی یا امی:
میزان سهم الارث: در این حالت به نسبت مساوی تقسیم می‌شود.
وارث: چند دایی و خاله ابوینی یا ابی یا امی
توضیحات: مابقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی تقسیم می‌شود. - ۱/۳ سهم دایی و خاله امی به نسبت مساوی:
میزان سهم الارث: ۱/۳ سهم دایی و خاله امی به نسبت مساوی
وارث: چند دایی و خاله ابوینی یا ابی و چند دایی و خاله امی
توضیحات: مابقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی تقسیم می‌شود. - ۱/۶ سهم دایی یا خاله امی:
میزان سهم الارث: ۱/۶ سهم دایی یا خاله امی
وارث: چند دایی و خاله ابوینی یا ابی و یک دایی یا خاله امی
توضیحات: در این حالت به نسبت مساوی تقسیم می‌شود. - ۳/۲ سهم اعمام که تقسیم به شرح فوق الذکر است:
میزان سهم الارث: ۳/۲ سهم اعمام
وارث: اعمام و اخوال (چند عمو و چند عمه و چند دایی و چند خاله)
توضیحات: مابقی سهم اعمام. - ۱/۳ سهم اخوال که تقسیم به شرح فوق الذکر است:
میزان سهم الارث: ۱/۳ سهم اخوال
وارث: اعمام و اخوال (چند عمو و چند عمه و چند دایی و چند خاله)
توضیحات: مابقی سهم اخوال. - زوج یا زوجه ابتدا به فرض می‌برند:
میزان سهم الارث: زوج یا زوجه به فرض می‌برند.
وارث: زوج یا زوجه با ورثه طبقه سوم
توضیحات: هرگاه نقصی ایجاد شود، نقص بر اعمام (عمو و عمه) وارد می‌شود.
مشاوره حقوقی با وکیل تقسیم ترکه
تقسیم ترکه به عنوان یکی از دعاوی پیچیده و پر چالش در دادگاه شناخته می‌شود.
وجود تعداد زیادی وراث، مسائل مربوط به دیون و حقوق متعدد متوفی، باعث ایجاد اختلافات جدی در مورد تقسیم اموال و ارث می‌شود.
به همین دلیل، توصیه می‌شود که هر یک از وراث، مسئله مرتبط با ارث را به وکیل ارث تقسیم ترکه اختصاص دهند.
این اقدام به دلیل تجربه و مهارت وکیل تقسیم ترکه در این حوزه، باعث پیگیری کارآمد تر این دعوا می‌شود.
برای مشاوره حقوقی در این زمینه، لطفاً با ما تماس بگیرید.
